Bezint eer ge begint

De afgelopen jaren is er nogal wat rumoer ontstaan over het nieuwe binnenstadsplan van de stad Almelo. De Stichting Stadsherstel heeft geprotesteerd bij de gemeenteraad en B&W. In onze optiek wordt de structuur van een historisch gegroeide stad geweld aangedaan.

Plaatselijke monumenten

Hoewel een buitenstaander niet direct aan monumenten zal denken als hij de naam Almelo hoort- mogelijk zal hij of zij eerder denken aan braakliggende terreinen van voormalige textielfabrieken toch telt onze plaats 50 gemeentelijke monumenten en 50 Rijksmonumenten. Dan zijn er nog panden , die men ervaren kan als monument , hoewel ze niet als zodanig door de overheid aangewezen zijn en naar de letter van de wet dan geen monument zijn. Een voorbeeld van dit laatste is huize Friso aan de Bornsestraat, tegenover het Chinese restaurant International. De gemeente heeft voor huize Friso een sloopvergunning afgegeven , gelukkig al weer jaren geleden , maar een huis dat toch in de ogen van het gezaghebbende landelijke Cuypersgenootschap wel degelijk monumentale waarde bezit en ter plaatse architectuur uit het midden van de 19e eeuw vertegenwoordigt.

Middeleeuws Stratenpatroon

Een probleem vormt wel het verspreid liggen van monumentale panden , zodat het niet direct een eenheid vormt. Toch is tot nu toe wel te zien dat Almelo een oud stadje is en dat komt door het stratenpatroon. Het stratenpatroon in de binnenstad is nog hetzelfde als vele eeuwen geleden. Het bestaat uit een bebouwde ‘leemrug’ (de Grotestraat) met daaromheen een ringvormig grachtenstelsel. De Gótte verbond het water bij de Bleeken ( nu het Kolkje) met de Hagengracht. De toegang tot de stad aan de noordzijde ging over de brug over de Gótte-Hagengracht. Op de bekende kaart met plattegrond van Almelo van Jacob van Deventer uit 1570(!), is te zien waar de twee stadspoorten stonden, waarom de vroegere herberg de Gouden Leeuw aan het begin van de Doelenstraat staat en waardoor het komt dat de Hagengracht ook nu nog een rondlopende vorm heeft. Het origineel van deze kaart hangt, evenals andere kaarten van Jacob van Deventer, overigens in het Escorial in Spanje, het paleis van Philips II, niet ver van Madrid en is bij een bezoek aldaar te bewonderen. Een ervaring om in dit kasteel in Spanje deze afbeelding van Almelo te zien hangen.

De monumenten en de panden aan de Grotestraat vormen nog wel een eenheid. Nog? Want wie het nieuwe binnenstadsplan beziet moet vaststellen dat de ontwerpers de Hagengracht afsluiten en de Jan Muldersgang verbreden, hetgeen alleen maar kan door een pand aan de Grotestraat af te breken. Dat moet dan één van de panden nabij de Doopsgezinde kerk worden, hetgeen jammer is aangezien daarmee weer een stukje geschiedenis en daarmee eigenheid van de Stad Almelo verdwijnt.

Grotestraat Beschermd Stadsgezicht

Hoewel we niet in een tijdperk leven , waarin monumentenzorg hoog op de prioriteitenlijst van de overheid prijkt, zou het voor de toekomst zeer aan te bevelen zijn dat de gemeentelijke overheid de gehele Grotestraat als Beschermd Stadsgezicht aanwijst. Daarmee wordt dan voorkomen dat door afbraak van panden het nu nog bestaande geheel verbroken wordt. Van de Grotestraat kun je zeggen dat het een eenheid vormt en de oorsprong van de geïndustrialiseerde textiel productie in Twente is in deze rij van monumentale huizen te vinden. Van oorsprong waren de bewoners fabriqueurs die handelden in door huiswevers vervaardigde textiel . Maar tijdens de industrialisatie begin 19e eeuw werd door de familie Hofkes (bewoners Hofkeshuis/Niers) de eerste stoommachine in Twente in gebruik genomen in de huidige Marktstraat.

Belang van de Hagengracht

De Hagengracht was in de vorige eeuw de straat waar de handwerkslieden te vinden waren. Waar de houthandel zich bevond, de koperslager woonde , de lagere school (Pr.Wilhelminaschool) veel kinderen aantrok en waar verscheidene pakhuizen stonden. Het was een straat met variatie met aan het begin woonhuizen in Jugendstilstijl. Door de combinatie van wonen en werken was het een zeer levendige straat, die uitkwam op de markt direct aan de haven. De lagere school, het café en de bedrijven en bedrijfjes zijn verdwenen. Nu is het er goed wonen in een helaas wel eenvormige straat . Wat men zou kunnen proberen is de bedrijvigheid terug te brengen, door kleine ateliers en/óf bedrijven aan de kant van de Grotestraat terug te brengen en gevarieerd te bouwen. Wil men deze bedrijvigheid daar terug krijgen, dan moet de verbinding van de Hagengracht met een niet te klein plein bij de nieuwe -opnieuw uit te graven- haven blijven bestaan. Ook de aantrekkelijkheid van een plein bestaat bij gratie van de daarop aangesloten straten. De nu op (!) het havenplein geplande huizen zouden beter op het openliggende terrein van de Hagengracht kunnen worden gebouwd.

Stadsherstel is historie? Nee, Stadsherstel is strijd tegen anonimiteit

Na een gesprek over het nieuwe binnenstadsplan met de ontwerpers in het stadhuis was in de krant o.a. te lezen: Stadsherstel heeft alleen maar oog voor historie. Daarbij zou Stadsherstel de binnenstad door een romantische bril bezien. Ik geloof niet dat beide stellingen waar zijn. Het is niet zo dat Stadsherstel alleen maar oog heeft voor historie , maar het is wel zo , dat de Stichting graag het eigene en het karakteristieke van de plaats wil behouden en wil benadrukken. Dit uit angst voor eenvormigheid die bij nieuwbouw makkelijk, door economische omstandigheden gedwongen, kan ontstaan. Daarbij denken wij dat het juist uit economisch perspectief aantrekkelijk is de oude bebouwing te bewaren. In alle vergelijkende lijstjes over de aantrekkelijkheid van steden om er te wonen – zie bijvoorbeeld de jaarlijkse publicatie over wonen in het blad Elsevier- scoort het bezit van een oude binnenstad hoog. Het kan ook niet toevallig zijn dat moderne steden teruggrijpen op erfgoed in de strijd tegen anonimiteit. Wij geloven dat het juist steden met karakter zijn, die in de strijd om de gunst van burgers en bedrijven uiteindelijk aan de winnende hand zullen zijn. Een mooi voorbeeld van deze visie is ‘s-Hertogenbosch waarbij men in een stad van 134.000 inwoners heel goed het culturele erfgoed weet te bewaren en waarbij de gemeentelijke overheid zich ook voor het behoud van cultureel erfgoed inzet. Daar kun je zien dat heel goed inspiratie te putten is uit historie. Romantische bril? Ik zou zeggen een sfeervolle binnenstad is beter dan een binnenstad met hoge gebouwen en winderige pleinen.

Stadsherstel hoopt , dat men zich nog eens bezint alvorens een voor het centrum belangrijke straat (Hagengracht) af te sluiten en een oorspronkelijke gang (Jan Muldersgang) geheel te laten verdwijnen. Misschien helpt het als men weet dat in oude steden als Amsterdam en Groningen de aandacht voor het behoud van gangen weer groot is. Bezint eer ge begint?

2013 door Miel Westenberg